รายงานการวิจัยและพัฒนาพิพิธภัณฑ์วิถีชีวิตชาวไทลื้อโดยองค์กรชุมชนบ้านลวงใต้ อำเภอดอยสะเก็ด จังหวัดเชียงใหม่

Abstract

การวิจัยครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อ (1) ศึกษาสภาพบริบทและสภาพวิถีชีวิตของชาวไทลื้อในอดีตและปัจจุบันของชุมชนไทลื้อ อำเภอดอยสะเก็ด จังหวัดเชียงใหม่ และ ( 2 ) ศึกษาการพัฒนารูปแบบและการบริหารจัดการพิพิธภัณฑ์วิถีชีวิตโดยองค์กรชุมชนอำเภอดอยสะเก็ด จังหวัดเชียงใหม่โดยประยุกต์ใช้การวิจัยเชิงปฏิบัติการแบบมีส่วนร่วมเป็นวิธีวิจัยการดำเนินการใช้การจัดเวทีประชาคม การสนทนากลุ่ม การสัมภาษณ์เชิงลึก การศึกษาดูงาน สังเกตและจดบันทึก เครื่องมือในการวิจัยประกอบด้วยกรอบคำถามแบบเปิดในการสัมภาษณ์ระดับลึก ประเด็นการสนทนากลุ่มเป้าหมาย แบบสอบถามประวัติปราชญ์ชาวบ้านหรือผู้ได้รับการยอมรับเป็นผู้รู้ด้านวิถีชีวิตในชุมชนไทลื้อ และการตรวจสอบข้อมูลแบบสามเส้าผลการวิจัยพบว่า ชาวไทลื้อที่อาศัยอยู่ในอำเภอดอยสะเก็ด จังหวัดเชียงใหม่มีอยู่ 4 ชุมชนได้แก่บ้านลวงเหนือ( หมู่ที่ 5 ) บ้านลวงใต้(หมู่ที่ 8) บ้านป่าคา(หมู่ที่ 4) และบ้านโป่งกุ่ม(หมู่ที่ 3)และเป็นกลุ่มชนชาติพันธ์ที่มีบรรพบุรุษอพยพมาจากแค้วนสิบสองปันนาที่อยู่ทางตอนใต้ของมณฑลยูนนาน ประเทศสาธารณรัฐประชาชนจีน วิถีชีวิตของชาวไทลื้อในอำเภอดอยสะเก็ดอยู่ด้วยกันอย่างเรียบง่ายอาชีพหลักคือเกษตรกรรม ได้แก่ การทำนา ทำไร่ และเลี้ยงสัตว์ปลูกผักซึ่งผลผลิตจะเอาไว้กินในครอบครัวหากเหลือก็จะนำไปแลกเปลี่ยนเป็นสินค่าอื่นๆ ที่จำเป็นมาใช้ในชีวิตประจำวัน ชาวไทลื้อมีเอกลักษณ์ทางวัฒนธรรมที่โดดเด่นเป็นของตนเองตั้งแต่ด้านภาษาพูด – เขียนการแสดงและการละเล่นคติและความเชื่อ ซึ่งชาวไทลื้อยังมีความเชื่อในเรื่องผีและสิ่งที่อยู่เหนือธรรมชาติจึงมีผลต่อพิธีกรรมในวิถีชีวิตหลายอย่างที่เกี่ยวข้องกันการเซ่นไหว้ การไหว้ผีปู่ย่า พิธีมัดเขาควาย พิธีขอฝน เป็นต้น การตั้งถิ่นฐานจะเลือกพื้นที่ราบลุ่มใกล้แม่น้ำเป็นที่อยู่เพราะ ชีวิตครอบครัวชาวไทลื้อเป็นครอบครัวขนาดเล็กผัวเดียวเมียเดียวซึ่งคนไทลื้อจะให้ความสำคัญทั้งญาติทางพ่อและญาติทางแม่ อำนาจในครองครัวจะนิยมให้บิดาเป็นใหญ่ ชาวไทลื้อมีอิสระในการเลือกคู่ครองและเมื่อแต่งงานแล้วส่วนใหญ่ผู้ชายจะเข้ามาอยู่บ้านครอบครัวฝ่ายหญิง ครอบครัวและเครือญาติของชาวไทลื้อมีความสัมพันธ์ที่แน่นแฟ้นของคนในหมู่บ้านทำให้เกิดเสถียรภาพแก่ชุมชนสภาพบริบทของชุมชนไทลื้อในอำเภอดอยสะเก็ดในปัจจุบันเปลี่ยนแปลงไปจากอดีตมากสภาพวิถีชีวิตแบบดั้งเดิมหายไปเนื่องจากการเปลี่ยนแปลงของสังคมและความเจริญทางด้านเทคโนโลยีที่เกิดขึ้นอย่างรวดเร็วประกอบทั้งชุมชนชาวไทลื้อ ทั้ง 4 ชุมชนที่อยู่ในพื้นที่ที่ไม่ไกลจากชุมชนเมืองเชียงใหม่ จึงได้รับผลกระทบจากปัจจัยภายนอกเหล่านี้ด้วย สำหรับปัจจัยภายในชุมชนก็มีส่วนที่ทำให้สภาพการดำรงอยู่ของวิถีชีวิตของชาวไทลื้อแบบดั้งเดิมหายไปด้วย ก่อนหน้านี้ประมาณ 10 ปีที่ผ่านมาชุมชนก็ยังมีการอนุรักษ์สืบสานวัฒนธรรมไทลื้ออย่างจริงจัง จึงทำให้เยาวชนรุ่นต่อมาขาดความรู้ในวิถีชีวิตของชาวไทลื้อที่เป็นรากเหง้าของตนเองเป็นต้น สำหรับรูปแบบพิพิธภัณฑ์วิถีชีวิตไทลื้อ อ.ดอยสะเก็ด นั้นเป็นพิพิธภัณฑ์ที่เกิดขึ้นจากความตั้งใจและร่วมใจของชาวไทลื้อ 4 ชุมชน ของอำเภอดอยสะเก็ด ที่บริจาคเงินซื้อที่ดิน และได้รับเงินงบประมาณจากองค์การบริหารส่วนตำบลดอยสะเก็ด สร้างอาคารพิพิธภัณฑ์วิถีชีวิตชาวไทลื้อซึ่งอาคารเป็นรูปบ้านแบบไทลื้อแล้วเสร็จในปีพ.ศ. 2549 และจัดเป็นพิพิธภัณฑ์วิถีชีวิตชาวไทลื้อที่จัดแสดงข้อมูลเกี่ยวกับวิถีชีวิตไทลื้อ 8 ด้าน ได้แก่ ประวัติศาสตร์และความเป็นมาของชาวไทลื้อ องดอยสะเก็ด การประกอบอาชีพของชาวไทลื้อ อาหารของชาวไทลื้อ บ้านไทลื้อ การแสดงและการละเล่นของไทลื้อ การทอผ้าไทลื้อ การแต่งกาบไทยลื้อ เครื่องใช้ในชิตประจำวันของชาวไทลื้อ ข้อมูลที่จะจัดนำเสนอในรูปแบบนิทรรศการ การสาธิต CD rom และเว็บ ไซด์ (WWW.tambondoisaket.org l tailuemuseum) นอกจากนี้ยังมีการจัดแสดงนิทรรศการ การสาธิต การทอผ้าไทลื้อ พิพิธภัณฑ์วิถีชีวิตไทลื้อแห่งนี้บริหารจัดการโดยองค์กรชุมชนโดยแต่งตั้งเป็นคณะกรรมการที่คัดเลือกจากตัวแทนชุมชน